Big Ben. Dzwon bez serca

Charakterystyczny zegar na wieży północnej Parlamentu to jedno z najczęściej fotografowanych miejsc w Londynie. Czy rzeczywiście jego nazwa to „Big Ben”? Kto może wejść na wieżę i ile stopni prowadzi na sam szczyt? Czy istnieje “Mały Ben”? Czy Big Ben jest niezawodny i jaki kolor powinny mieć tarcze zegara? Oto słynny Big Ben i tradycyjne ciekawostki – zapraszamy do lektury!

Wieża, zegar i dzwon

Neogotycki budynek Parlamentu wraz ze strzelistą Wieżą Zegarową jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych budowli świata i jedną z najchętniej fotografowanych atrakcji Londynu. Cały Pałac Westminsterski to bezcenny zabytek architektury, wpisany na listę UNESCO. Dziś jednak skupimy się na jego północnej części, zwanej potocznie Big Benem. 

Musicie wiedzieć, że choć Big Benem nazywany jest najczęściej zegar, a często nawet cała wieża, to faktycznie nazwa ta dotyczy jedynie dzwonu, znajdującego się w wieży Parlamentu. Big Ben to inaczej Wielki Dzwon Zegara, zaś sama wieża nosi dziś imię królowej Elżbiety II. 

Miejska legenda mówi, że Wielki Dzwon zawdzięcza swoje imię Sir Benjaminowi Hallowi – pierwszemu komisarzowi prac. To właśnie jego imię wyryte jest na dzwonie. Inni twierdzą, że nazwa upamiętnia popularnego w owym czasie boksera – Bena Caunta. Był on mistrzem wagi ciężkiej, a jego przydomek brzmiał właśnie “Wielki Ben”. 

Obecnie słowami Big Ben określa się najczęściej ”komplet” – dzwon, zegar i wieżę.

Wieża Elżbiety w Pałacu Westminsterskim – ciekawostki

Decyzja o budowie nowego gmachu Parlamentu (a wraz z nim i wieży) zapadła po wielkim pożarze w 1834 roku. Wieża była częścią projektu, który początkowo nie uwzględniał zegara. Budowę wieży w północnej części ukończono w 1945 roku i nadano jej imię św. Stefana. 

• Wieża św. Stefana, nazywana później Clock Tower, została oficjalnie “przechrzczona” w 2012 roku. Z okazji Diamentowego Jubileuszu królowej Elżbiety II zmieniono jej nazwę na Elizabeth Tower. 
• Wieża Zegarowa o wysokości 93,5 metra jest jedną z dwóch Wież Pałacu Westminsterskiego. To właśnie druga wieża, Victoria Tower (o wysokości 98,5 m), jest najwyższym punktem całego kompleksu. 
• Z uwagi na żwirowo-gliniaste podłoże dzwonnica zaczęła lekko przechylać się na północny-zachód, jednak w latach 90-tych ustabilizowano podłoże. Nie będzie więc ”Krzywej Wieży w Londynie” 😉
• W 1973 roku nad dzwonnicą umieszczono latarnię, tzw. Aryton Light. Latarnia jest zapalana gdy Izba Gmin zbiera się po zmroku. Początkowo był to znak dla królowej Wiktorii, która z pałacu mogła widzieć czy parlamentarzyści nadal pracują. Z kolei nad latarnią znajdują się 52 tarcze ozdobione symbolami Zjednoczonego Królestwa. Znajdziecie tu m.in. koniczynę, por, granat, oset, lilię i różę. 
• Na szczyt Wieży Zegarowej (do samej iglicy pokrytej żeliwnymi dachówkami) prowadzą schody o łącznie 334 stopniach

Zaglądamy do środka

A co kryje w sobie wnętrze Elizabeth Tower?

• W Wieży znajduje się więzienna cela, do której można dostać się jedynie z pomieszczeń należących do Izby Gmin. Ostatnim “rezydentem” był tutaj Charles Bradlaugh w 1880 roku. Czym zawinił świeżo nominowany poseł? Jako zadeklarowany ateista odmówił złożenia przysięgi wierności przed Bogiem i jego reprezentantką na tym padole – królową Wiktorią. 
• W środku wieży znajduje się również szyb wentylacyjny, który miał być rodzajem klimatyzacji dla parlamentarzystów. Ponieważ słabo spełniał swoją funkcję, w czasie renowacji zamontowano w nim windę. 
• Wieża ma swój odpowiednik – “Małego Bena”. Czarna żeliwna wieżyczka stoi na skrzyżowaniu Vauxhall Bridge Road i Victoria Street.

Dzwon Big Ben – ciekawostki

Zacznijmy od kilku dat i liczb dotyczących słynnego dzwonu:

• Obecny Big Ben jest w zasadzie kopią, ponieważ pierwszy dzwon… pękł w czasie testów dwa lata wcześniej. Jego “szczątki” przetopiono w odlewni Whitechapel w 1858 roku i tak narodził się nowy dzwon, który możemy podziwiać do dzisiaj. Po raz pierwszy dźwięk dzwonu można było usłyszeć 11 lipca 1859 roku, niemal 1,5 miesiąca po zamontowaniu zegara. 
• Wielki Dzwon waży ponad 13 ton i mierzy sobie ok. 2,3 metra wysokości oraz ok. 2,9 metra szerokości. 
• Co ciekawe Big Ben… nie ma serca. Za wydobycie dźwięku odpowiedzialny jest specjalny młot, który uderza w dzwon od zewnątrz. Pierwszy zainstalowany młot był zbyt duży i bardzo szybko spowodował pęknięcie. Dzwon jednak obrócono i zainstalowano nowy, lżejszy młot. Dzięki temu przez 150 lat kolejne pokolenia Londyńczyków mogły usłyszeć dźwięk dzwonu dobiegający z Wieży Parlamentu. 
• W 2017 rozpoczęła się renowacja całej wieży, a Big Ben zamilkł na 4 lata. Ponownie można było go usłyszeć w Nowy Rok 2021, lecz dopiero w kwietniu 2022 z wieży zniknęły ostatnie rusztowania. Remont zabytku kosztował ostatecznie (bagatela!) 80 milionów funtów, choć pierwotnie mówiono o 30 milionach. 

Dobre i złe wiadomości

Na przestrzeni lat dźwięk Big Bena ogłaszał dobre i złe wiadomości. 

• Sam Big Ben bije co godzinę, a jego dźwięk jest słyszalny w promieniu 7 km. Jeśli akurat stoi się na wieży, wibracje przenikają całe ciało. Oprócz tego w wieży północnej wiszą jeszcze 4 mniejsze dzwony, które co kwadrans odgrywają kuranty inspirowane fragmentem “Mesjasza” Haendla. 
• Dźwięk Big Bena jest transmitowany w radiu BBC niemal od początku istnienia stacji. Można go usłyszeć o godzinie 18:00 i o północy. W czasie II Wojny Światowej ludzie wyczekiwali dźwięku dzwonu, który zapowiadał wiadomości z frontu – był to znak, że Wielka Brytania nie poddała się wrogowi.
• 27 czerwca 2012 30 uderzeń dzwonu ogłosiło oficjalne otwarcie 30. Igrzysk Olimpijskich. 
• Dźwięk Big Bena towarzyszył również czterem królewskim pogrzebom, wybijając po razie na każdy rok życia monarchy. I tak w czasie pogrzebu króla Edwarda VI w 1910 roku dzwon uderzył 68  razy, gdy zmarł król Jerzy V – 70 razy, a śmierć króla Jerzego VI została uczczona 56 uderzeniami. Ci, którzy oglądali transmisję z pogrzebu Elżbiety II mogli doliczyć się aż 96 uderzeń. Z kolei w 1965 roku, w czasie pogrzebu Winstona Churchilla dzwon zamilkł, by oddać szacunek wybitnemu politykowi. W ten sam sposób oddano hołd Margaret Thatcher w 2013 roku. 

Posłuchajcie jak brzmią kuranty i dźwięk dzwonu!

Precyzyjny “książę czasomierzy”

Choć pierwotny projekt Wieży św. Stefana nie obejmował zegara, to właśnie on jest dzisiaj symbolem Londynu! W zbiorowej świadomości słowa Big Ben określają przede wszystkim czterostronny zegar – oto ciekawostki o słynnym czasomierzu:

• Projekt zegara Big Bena opierał się na założeniu, że chronometr będzie odmierzał czas z dokładnością do jednej sekundy. Wytyczne ustalił George Airy – królewski astronom. Dodatkowo czas miał być dwa razy dziennie synchronizowany telegraficznie z czasem obserwatorium w Greenwich. Połączenie zostało zerwane w czasie II Wojny Światowej, lecz Big Ben nadal uchodzi za jeden z najpunktualniejszy czasomierzy świata!
• Zegar został zbudowany w 1854 roku, przez Edmunda Becketta Denisona i przedsiębiorstwo EJ Dent&CO. Za projekt tarczy odpowiedzialny byli Augustus Pugin oraz Charles Barry. Zainstalowano go w 1859 roku i szybko określono “księciem czasomierzy” – w owym czasie był to największy czterostronny zegar świata!
• Tarcze Big Bena (o średnicy 7 m każda) są zawieszone 55 metrów nad ziemią. Każdą z tarcz ozdobiono 312 kawałkami opalizującego szkła. Wskazówka godzinna mierzy 2,7 m, a minutowa 4,2 metra, a cyfry mają po 60 cm wysokości.

• Początkowo tarcze były podświetlane lampami gazowymi, lecz na początku XX wieku zamontowano oświetlenie elektryczne. Z kolei w czasie renowacji przywrócono oryginalne kolory zegara – ramy zegara mają kolor tzw. “pruskiego błękitu”, nie zaś czarny jak przez większość XX wieku. 
• Na każdej z tarcz znajduje się łaciński napis “Domine salvam fac reginam nostram Victoriam primam” (czyli “Panie zachowaj naszą królową Wiktorię I”). 
• Big Ben ma swoje (nieoficjalne) konto na Twitterze. Jego tweety wyglądają zawsze tak samo – jest to słowo BONG napisane tyle razy, ile wybrzmiał dźwięk dzwonu. Mimo to, konto obserwuje ponad 400 tysięcy osób z całego świata!

Mechanizm zegara

Big Ben uchodzi za jeden z najprecyzyjniejszych czasomierzy – oto ciekawostki o jego mechanizmie:

• Choć zegar jest niezwykle precyzyjny, to zdarzały mu się opóźnienia. Kilkukrotnie obficie padający śnieg obciążył wskazówki, parę razy też zamarzł mechanizm poruszający wskazówkami, a całkiem niedawno zegar się przegrzał. W 1936 roku jeden z robotników pracujących wewnątrz wieży ustawił drabinę tak, że zablokował mechanizm. Z kolei w 1949 roku na jednej ze wskazówek usiadło stadko szpaków. Sam mechanizm zepsuł się tylko raz (i kilka razy był konserwowany) w 1976 roku. 
• Mechanizm odpowiedzialny za funkcjonowanie zegara pochodzi z czasów wiktoriańskich. Big Ben jest nakręcany ręcznie 3 razy w tygodniu, a cała operacja zajmuje 1,5 godziny. Zainstalowano tu również mechanizm elektroniczny, jednak pełni on funkcję zapasową. 
• Za funkcjonowanie Big Bena odpowiada Strażnik Czasu wraz z zespołem zegarmistrzów, dostępnym przez 24 h na dobę. 
• Na szczycie wahadła znajdują się monety jednopensowe. Pozwalają one na regulowanie zegara – każda moneta minimalnie zmienia ciężar wahadła, a co za tym idzie – odmierzany czas. 1 moneta dodaje lub odejmuje 0,4 sekundy. 

Na filmiku możecie zobaczyć mechanizm zegara oraz słynny dzwon.

Zwiedzanie Wieży Zegarowej

Dziś Elizabeth Tower wraz z Big Benem są otwarte dla zwiedzających. Jednak, aby wybrać się z wizytą trzeba być posiadaczem… brytyjskiego paszportu. Mimo wszystko chętnych nie brakuje, a na wycieczki trzeba się zapisywać z półrocznym wyprzedzeniem! Jeśli nie jesteście obywatelami Wielkiej Brytanii, zawsze pozostaje Wam… znajomy członek parlamentu 😉

Na koniec tradycyjnie zapraszamy Was na nasze city breaki w brytyjskiej stolicy. Choć nie wejdziecie na wieżę zegarową, z pewnością usłyszycie dźwięk dzwonu i zobaczycie zegar, który po renowacji prezentuje się naprawdę pięknie!