Azulejos. Historia kolorowej ceramiki na Półwyspie Iberyjskim

Azulejos to kolorowe, cienkie, ceramiczne, szkliwione płytki, do których Portugalczycy oraz Hiszpanie mają szczególne zamiłowanie, zarówno ze względu na ich walory ozdobne, jak i symboliczne. Są one centralną częścią historii i kultury obu krajów. Na swoich powierzchniach prezentują najróżniejsze kształty i motywy. Często tworzą rozbudowane obrazy. Obecnie można spotkać je również w Polsce. Zdarza się, że zdobią wejścia na posesję lub domy. Dziś przedstawiamy Wam krótką historię tych kolorowych płytek – zapraszamy do lektury!

Pochodzenie słowa azulejos

Azulejo to słowo pochodzenia arabskiego الزليج (az-zulayj), które można tłumaczyć jako polerowany kamień bądź mały, gładki kamyk. Owe azulejos przybyły na Półwysep Iberyjski prawdopodobnie w XI wieku wraz z Maurami. Pochodzenie ich nazwy może również tłumaczyć słowo azul, które zarówno w języku hiszpańskim, jak i portugalskim oznacza kolor niebieski. Faktycznie najpopularniejsze z płytek są z motywami w kolorze niebieskim. Szczególnie w Portugalii, gdzie pojedyncze azulejos, są częścią rozbudowanych obrazów w niebieskich odcieniach.

Kolorowe kafelki

Płytki do tworzenia mozaik były znane już w Starożytnym Egipcie. Kultura Islamu bardzo upodobała sobie te kolorowe kafelki. We wczesnym średniowieczu potomkowie Arabów i Berberów szeroko rozprzestrzeniali technikę ich produkcji. Początkowo w Afryce Północnej, następnie na Półwyspie Iberyjskim, gdzie Maurowie panowali aż do XIV wieku. Pierwsze azulejos miały przypominać popularne w czasach średniowiecza bizantyjskie i rzymskie mozaiki. Wraz z przybyciem uchodźców z terenów Persji w XII pojawiły się pierwsze szkliwione płytki. Tamtejsza ludność nabyła wiedzę na temat szkliwienia płytek dzięki chińskiej porcelanie, która docierała jedwabnym szlakiem do bliskowschodnich centrów artystycznych. Z czasem, pojawiały się kolejne techniki wytwarzania płytek np. metalizowanych. To właśnie te cechy wpłynęły na wzrost ich popularności i dynamiczny rozwój miejsc ich produkcji. Do XVI wieku azulejos były towarem eksportowym, którym handlowano zarówno z krajami europejskim, jak i arabskimi. W tym czasie powstały one głównie w Manises i Granadzie. Pierwszym dużym ośrodkiem słynącym z azulejos była Malaga.

Czasy manuelińskie

Po trwającej wieki rekonkwiście i ostatecznie skutecznym wyparciu Arabów z Półwyspu Iberyjskiego azulejos zyskały nową formę. Nie były to już tylko różnobarwne, geometryczne wzory na kafelkach. Najszersze zastosowanie azulejos zyskały za czasów panowania portugalskiego króla Manuela I Szczęśliwego. Oczarowany ich pięknem Manuel I sprowadził je do Portugalii po wizycie w Sewilli w 1498 roku. Misternymi wzorami w całym kraju pokryto kościoły, pałace oraz całe mury miejskie. W Portugalii najpowszechniejszymi projektami są sceny kwiatowe, religijne i wiejskie.

Włoska majolika

Z czasem wpływy hiszpańsko-mauretańskie ustąpiły wpływom włoskiej techniki nazywanej majoliką. Technika ta pozwalała artystom na umieszczanie malunku bezpośrednio na płytce. Dzięki temu mogli oni przedstawiać w swoich kompozycjach większą liczbę technikę włoską, która pozwoliła artystom, także dzięki możliwościom bezpośredniego malunku na płytce, przedstawiać w swoich kompozycjach większą liczbę drobiazgowych tematów. Modę na murale oraz mozaiki ścienne wprowadził jeden z prekursorów majoliki, toskański artysta Francesco Niculoso Pisano, żyjący na przełomie XV i XVI wieku. Wykonał on zdobienia zamówione do pałacu Alcázar w Sewilli przez hiszpańskiego króla Karola V. Prace pochodzącego z Pizy Francesco przedstawiały typowe treści renesansowe, którymi ówcześnie inspirowano się w malarstwie. Zazwyczaj były to żywoty świętych, sceny polowania, czy sceny mitologiczne.

Złoty wiek portugalskich płytek

Kolejne epoki przyniosły ewolucje stylu w kierunku manieryzmu i stylu groteskowego, pełnego dystyngowanej ornamentyki. Na dużych powierzchniach kościołów i klasztorów stosowano kompozycje w szachownice. Kładziono naprzemiennie jednobarwne płytki, które układały się w mozaikę koronkowych wzorów. Odzyskanie niepodległości przez Portugalię w 1640 roku przyniosło wzrost znaczenia politycznego i społecznego szlachty, która bardzo chętnie podkreślała swój status, ozdabiając płytkami nowo powstałe pałace i rezydencje. Ze względu wzrost produkcji znormalizowano rozmiary hiszpańskich i portugalskich płytek, nadając im formę kwadratów o boku od 13,5 do 14,5 cm. Koniec XVII wieku i początek XVIII zapisał się historii azulejos jako ich złoty wiek oraz jako okres Wielkiej Produkcji – Grande Producao.

Azulejos na naszych city breakach

W Hiszpanii znajdziecie w znacznie większej mierze pstrokate i różnobarwne płytki z pozostałościami wpływów kultury arabskiej, natomiast w krajach portugalskich spotkacie się głównie z kaflami w odcieniach niebieskich, które tworzą większe dzieła.

Najpiękniejsze niebieskie azulejos możecie zobaczyć w Porto. Jedne z najsłynniejszych znajdują się na kościele Igreja do Carmo. Z kolei stacja Sao Bento została wpisana na listę UNESCO. Znajdujące się tu ogromne, błękitne mozaiki przedstawiające historyczne sceny robią imponujące wrażenie. Podczas wizyty w Lizbonie, jeśli wystarczy Wam czasu, koniecznie wybierzcie się do Museo Nacional del Azulejo, które mieści się w dawnym klasztorze Madre Deus.

Geometryczne kolorowe kafle znajdziecie w hiszpańskiej Alhambrze, gdzie ściany i dziedzińce ozdobiono w wyjątkowy sposób. Z kolei w Sewilli koniecznie trzeba odwiedzić Plac Hiszpański zbudowany na Wystawę Iberoamerykańską w 1929 roku. Znajdziecie tu m.in. mozaikowe mapy wszystkich prowincji Hiszpanii oraz wyłożone kaflami mostki symbolizujące cztery wielkie królestwa: Aragonię, Kastylię, Leon i Nawarrę. Zastosowane tu azulejos pochodzą z sewilskiej dzielnicy Triana, słynącej z wyrobu ceramiki.

Azulejos możecie podziwiać również podczas naszych City Breaków w Sewilli, Lizbonie oraz w Porto. Zapraszamy!